Primera editorial especializada en décimas y artes orales en el ámbito hispánico

Diálogo con la gaviota

Diálogo con la gaviota

  • 15 May, 2024
  • Equipo de Redacción

La décima es al español lo que el soneto el italiano y el limerik al inglés: una estrofa indígena, autónoma, nativa. La décima como estrofa poética nació en el Siglo de Oro y no solo se expandió en el siglo XVIII por todo Hispanoamérica, sino que ha vivido experiencias más allá del castellano: sobre todo en portugués (Brasil y Portugal), en catalán y en italiano (mi amigo David Riondino acaba de publicar una novela en décimas italianas). Pero ¿tiene en realidad límites lingüísticos la creación de décimas? Este ensayo, que nació como un juego, intenta demostrar que no. 

En el invierno de 2022 fui a visitar a mi esposa Lisset (entonces novia), a la ciudad de Roma. Y una mañana nos fuimos a pasear por los Foros imperiales. Y allí, en tanto turistas, nos hicimos las fotos de rigor: fotos de enamorados en uno de los más míticos lugares de una ciudad llena de lugares míticos. Y en uno de esos selfies turísticos, vimos que, inmóvil, sobre una columna, había una gaviota. Nos hicimos una foto con el ave al lado, juntos, y el animal ni se inmutó: tan acostumbrada estaba a los turistas. Era época de pandemia y andábamos todos con mascarillas. De pronto vi que la gaviota, no solo no se movía, pasara lo que pasara, sino que además era del mismo color de mi mascarilla: que estábamos a juego. Y lo tuve claro. Aquella gaviota se merecía una décima. Le pedí a Lisset que me hiciera una foto, a mí solo, junto a la gaviota. Me puse de perfil, mirándola. Y Lisset hizo la foto. Yo tenía claro el objetivo: no escribiría una décima a la gaviota, sino en diálogo con ella. Una típica décima dialógica, para un simpático post en redes, sin más importancia. Tenía claro que la décima sería totalmente dialogada, de esas que me gustan tanto por lo que tienen de teatral, de clásicas. Siglo de Oro + National Geografic. Un homenaje a Lope de Vega y a Félix Rodríguez de la Fuente. Yo sabía de antemano que aquella décima (o mejor dicho, la “obra”: décima + foto + performance: una gaviota que habla con un poeta”) tendría cierto impacto en Facebook (o sea, muchos likes y otras reacciones). Pero nunca imaginé lo que pasó, algo nunca visto, emocionante, inexplicable. La décima la escribí en el móvil, allí mismo, y desde allí la compartí. E, inmediatamente, sin yo pedirlo, por mera voluntad, mis seguidores comenzaron a traducir la décima a otros idiomas. Pero a traducirla, eso sí, respetando, conservando, la estructura estrófica: abbaaccddc, con rimas consonantes y versos octosílabos. Mi sorpresa fue inmensa cuando  solo dos días después, ya la gaviota volaba en varios idiomas.  Escribí entonces (en Facebook, perfil personal, 14 de enero de 2022: “Lo que ha pasado con esta foto y esta décima me sobrepasa. En dos días se ha traducido a nueve idiomas y tiene más de diez versiones dialectales en español. Así que he comenzado a escribir un ensayo (o un artículo de corte ensayístico informativo) cuyo título provisional es: “La gaviota políglota: traducciones y variantes dialectales de una décima”). Y estoy esperando traducciones al griego, al mixteco, al purépecha, al nahualt… ¿Alguien más se anima? La única condición para participar de este juego experimental es que la traducción conserve la estructura original de la décima: diez versos, rimas consonantes, versos octosílabos y fórmula: abbaaccddc”. Y el entusiasmo fue tal, que no solo me llegaron traducciones de la décima a nuevos idiomas, sino también versiones de la misma a otros dialectos del español, tan variadas como ricas: el chapín guatemalteco, el chilango mexicano, el lunfardo argentino y muchas más variantes de Cuba, Chile o Canarias.  Por mera curiosidad estadística: en menos de diez días ya teníamos volando a la gaviota en todas estas lenguas: inglés, francés, italiano, portugués, sueco, noruego, catalán, euskera, mixteco, maya, gallego, latín, alemán, griego, polaco, ruso, guaraní, holandés, sardo, chino, hindi, esperanto, chino, griego, polaco, ruso, chino, guaraní, quechua, serbio, catalán y hasta en silbo gomero. Además, con variantes en algunas de ellas (cuatro de francés, tres de euskera, tres de gallego, tres de portugués). Y casi veinte versiones dialectales del español en Iberoamérica. Una maravilla. Echen ustedes un simple vistazo.

DÉCIMA ORIGINAL (EN CASTELLANO)


DIÁLOGO CON LA GAVIOTA

— Muy buenos días, Gaviota.
— Serán buenos para ti.
— ¿Por qué respondes así?
— Porque tengo un ala rota.
— Lo siento, no se te nota.
— ¡Hombre! Qué vas a notar.
— ¿En qué te puedo ayudar?
— No hables. No quiero testigos.
— Qué pena. No haces amigos.
— Y tú no sabes volar.

Y ahora algunas versiones y traducciones, en algunos casos, con los mensajes originales de los traductores.

EN INGLÉS


– What’s up seagull, how’s the spring?
– It seems yours is freaking good.
– Why are you being so rude?
– Well, I have a broken wing.
– It’s hard to notice, poor thing.
– Not a thing to catch your eye.
– How can I help? I can try.
– You could shut up, that would do.
– Whoa, making friends ain’t for you!
– And you don’t know how to fly.

(Traducción de Pedro Poitevin)

EN GRIEGO


- Καλή σου μερα, Γλάρε μου
- Τί μου λες κι εσύ τώρα!
- Πώς απαντάς αυτήν την ώρα;
- Σπασμένο φτερό, φίλε μου
- Ω, καϋμενούλι, Γλάρε μου.
- Δεν μπορώ να πετάξω πιά.
- Αυριο θα γίνεις καλά.
- Σώπα, δεν θελω ν' ακούω
- Τί λες; γιατι βαριακούω.
- Μα εσύ δεν πετάς ψηλά.

(Traducción de Yuli Bizou)

EN CHINO


— 海鸥海鸥早上好。
— 早上好的那是你。
— 你说这话啥意思?
— 我这翅膀受伤了。
— 真对不起没看到。
— 我说你能看到啥。
— 我能帮上啥忙吗?
— 别当人证莫声张。
— 难交朋友你这样。
— 你不会飞别说啦。

(Traducción de Weiwei)

EN ITALIANO


- Gabbiano, ti ho salutato...
- Non vedi che non mi importa?
- Uh, l'educazione è morta!
- Se un'ala mi son spezzato!
- Oh, non l'avevo notato!
- Tu, umano, che vuoi notare.
- Scusa, ti posso aiutare?
- Tu non sai quello che dici.
- Così non avrai amici!
- E tu, mai saprai volare.

(Traducción de Caterina Camastra)

EN ÁRABE


Aquí mi traducción al árabe estándar, al clásico vamos, al oficial, el tema de las sílabas métricas es distinto (es bastante complejo y yo he hecho una adaptación más o menos de oído). No han desarrollado este tipo de estrofas pero bueno. Ahí va. Lo pongo en árabe y lo translitero y traduzco por si algún sabio trajumán quiere hacer alguna objeción 😉 

- يا نورس صباح النور
- صباحي ليس منورا
- ليس الجواب منتظرا!
- لدي جناح مكسور!!!
- لديك جناح مشعور؟
- أنت أعمى لا تراه؟
- وكيف أستطيع أن أشفاه؟
- لا أريد شهداء!
- وأيضا لا أصدقاء...
- من لا يطير أنساه!

---

- Ya náuras sabáhu n-nur
- sabáhi laysa munáwwaran
- laysa adj-djawábu muntádharan
- ladáyya djanáh maksúr
- ladyaka djanáh mash3úr?
- anta 2a3ama la taráhu?
- wa kaifa astatí3u an ashfáhu?
- úskut, la uríd shuhadá'
- wa áydan la asdiqá'
- man la yutíru ansáhu

Traducción toda seguida: gaviota mañana de luz (expresión árabe para desear buenos días) mi mañana no es luminosa. No esperaba esa respuesta. Tengo un ala rota. ¿Tienes un ala fastidiada? ¿Estás ciego? ¿No lo ves? ¿Y cómo te ayudo a sanarla? Calla, no quiero testigos. Ni tampoco amigos... A quien no vuela lo olvido.

(Traducción de Jorge Plaza)

EN SARDO


Diàlugu cun su Cau!

— Bona diri, o su Cau.
— bona a tui ca ses felici.
— E m’arrespundis aici?
— Ca poita seu sdalau.
— No mi ndi femu acatau.
— Òmini! it’òlis notai!
— Ma ti pòtzu agiudai?
— Nudda testimoniàntzias
— Mah! No ti fàis amigàntzias.
— Mancu tui scìs bolai.

(Traducción de Toni Pani)

EN HINDI


गंगा चिल्ली के साथ संवाद

- "सुप्रभात, गंगा चिल्ली"
- आप के लिए अच्छे होंगे"
- आपने ऐसे जवाब क्यों दिया?
- क्योंकी मेरा एक पंख टूटा हुआ है
- "क्षमा करें, दिखवा तो नहीं देता है
- नोटिस करना मुश्किल है?
- हम किस प्रकार से आपको मदद कर सकते हैं?
- बात नहीं करना, हम गावाह नहीं चाहते
- अफसोस की बात है, तुम दोस्त नहीं बनाते
- "और आपको उड़ना नहीं आता"

---

- “Ganga chillee ke saath sanvaad”
- "suprabhaat, ganga chillee"
- "aap ke lie achchhe honge"
- aapane aise javaab kyon diya?
- kyonkee mera ek pankh toota hua hai
- "kshama karen, dikhava to nahin deta hai
- notis karna mushkil hai?
- ham kis prakaar se aapako madad kar sakate hain?
- baat nahin karna, ham gaavaah nahin chaahate.
- aphasos kee baat hai, tum dost nahin banaate
- "aur aapako udana nahin aata"

(Traducción de Jyoti Baharani)

EN RUSO


Доброе утро, леди чайка!
Доброе…в восприятии твоём.
Отчего ответ такой выдаём?
Крыло мое подбитое, всезнайка.
Не обессудь, ведь неприметно, айка.
Тебе ли знать! Не видно, не суди.
Помочь хотелось бы тебе, не уходи?
Молчи, свидетели излишне.
Досадно, друзья неслышны.
А ты не в состоянии летать.

(Traducción de Anastasia Zverzhanovskaya)

EN LATÍN


Saludos, Alexis. Ví tu décima de la conversación con la gaviota en el Foro Romano y quise hacer mi traducción al Latín:

- Ō, Larule, salvus sīs.
- Salvē et tū, ipse nōn valeō!
- Cur sīc respodes?, haud videō.
- Rumptam habeō ālam, Diīs!
- Ignōsce, occulta est sī vīs.
- Quid potes vidēre, cāre!
- Tibi possum auxilium dare?
- Tacē!, non vidēntēs volō.
- Male! Sine amīcīs, solō.
- Tū neque potes volāre!

(Traducción de Elías Cruz)

EN ALEMÁN


Ésta es la buena!!

- Hallo Möwe! Alles gut?
- Glaubst du Gut? Nicht wegen dir!
- Und so antwortest du mir!
- Mein Flügelchen ist kapput.
- Schade! Man merkt nicht das Blut
- Ach, Mensch! Was wirst du bemerken?
- Womit kann ich nun dir helfen?
- Bleib still! Ich will kein Zeug!
- Mist! So schaffst du keinen Freund
- Und du wirst nie im Luft schweben.

(Traducción de Galushka Morr)

«Apuntes para un ensayo sobre La gaviota políglota»

Alexis Díaz-Pimienta

11/05/2024

Compartir:
Publicación más antigua